Zmiany administracyjne


Z dniem 1 maja 1816 roku Prowincja Śląska podzielona została na cztery rejencje ze stolicami w Legnicy, Opolu, Wrocławiu i Reichenbach (dzisiejszy Dzierżoniów). Ta ostatnia przetrwała zresztą jedynie cztery lata, 8 kwietnia 1820 roku wchodzące w jej skład powiaty przyłączono do Rejencji Legnickiej (3) i Rejencji Wrocławskiej (8). Tak powiat bytomski, jaki i toszecki znalazły się w Rejencji Opolskiej. 1 stycznia 1818 roku dokonano zmiany granic powiatów wchodzących w jej skład. W wyniku tych zmian do powiatu bytomskiego przyłączono m.in. Grzybowice, Rokitnicę Zachodnią, a także kolonie Marienau i Philippsdorf.

Po śmierci Mathiasa von Wilczek dominium zabrzańskie kilkakrotnie zmieniało właściciela. Ostatecznie, 8 listopada 1826 roku, za sumę 164 tys. talarów kupił je były starosta bytomski, hrabia Karol Lazar Henckel von Donnersmarck. Trzy lata później wchodzące w jego skład wsie i kolonie liczyły łącznie 2049 mieszkańców.

Tymczasem kolonii i przysiółków stale przybywało. Na mapie „Urmesstischblatt Band III Blatt 3” wykonanej w 1827 roku przez barona von Forstner, porucznika w 1. Pułku Gwardii pojawiły się dwie nowe nazwy. W pobliżu Makoszów zaznaczono przysiółek Sandhäuser, nazywany również Piaskiem. Rozwinął się on pomiędzy obecnymi ulicami Oświęcimską, Żurawią i J. Styki. Z kolei na zachód od Pawłowa zaznaczono kolonię Diebsdorf (Wieś Złodziei). 28 stycznia 1839 roku nadano jej oficjalną nazwę Liebsdorf, czyli Wieś Miłości. W następnych latach kolonia ta, należąca do Bielszowic, włączona została do Pawłowa, a jej nazwa występuje jeszcze na planach Zabrza w okresie międzywojennym. W 1830 roku Pawłów Dolny i Górny połączono w jedną gminę.

Jak wyglądały w tym czasie wsie i kolonie wchodzące w skład obecnego Zabrza, dowiadujemy się z opisu statystycznego, zawartego w trzeciej części „Geographische Beschreibung von Schlesien preußischen Antheils, der Grafschaft Glatz und der preußischen Markgrafschaft Ober-Lausitz” autorstwa J. G. Knie, opublikowanego we Wrocławiu w 1830 roku.

  • We wsi Biskupice stało 55 domów i folwark z owczarnią, 3 młyny wodne, katolicki kościół parafialny i szkoła katolicka z 2 nauczycielami. Wszyscy mieszkańcy Biskupic, w liczbie 415, byli katolikami.
  • W kolonii Dorota stało 14 domów, folwark i leśniczówka. Zamieszkiwało ją 73 katolików.
  • We wsi Grzybowice było 20 domów, folwark, owczarnia, cegielnia i piec do wypalania wapna. Spośród 168 mieszkańców Grzybowic 2 było ewangelikami, 5 żydami, a 161 katolikami.
  • W kolonii Kończyce znajdowało się 21 domów i kuźnica. Wszystkich 103 mieszkańców Kończyc było katolikami.
  • We wsi Makoszowy stało 35 domów, folwark, karczma, 2 młyny wodne. Zamieszkiwało ją 214 katolików.
  • W kolonii Marienau było 10 domów zamieszkałych przez 57 katolików.
  • W kolonii Maciejów w 20 domach mieszkało 101 katolików.
  • We wsi Mikulczyce stało 116 domów, folwark z owczarnią, 2 młyny wodne, tartak, katolicki kościół parafialny, szkoła katolicka z 1 nauczycielem i 1 nauczycielem pomocniczym. Spośród 681 mieszkańców Mikulczyc 2 było ewangelikami, 6 żydami, zaś 673 katolikami.
  • We wsi Pawłów w 42 domach mieszkało 204 katolików.
  • W kolonii Philippsdorf było 12 domów zamieszkałych przez 71 katolików.
  • We wsi Rokitnica stały 42 domy oraz folwark z owczarnią. Spośród 198 mieszkańców 6 było ewangelikami, 3 żydami, a 179 katolikami.
  • We wsi Zaborze w 70 domach mieszkało 345 katolików, do Zaborza należał folwark Poręba położony 1/4 mili na wschód od wsi. We wsi Zabrze stało 105 domów, owczarnia, młyn wodny, katolicki kościół parafialny oraz szkoła katolicka z 2 nauczycielami. Spośród 624 mieszkańców 6 było ewangelikami, 7 żydami, a 611 katolikami. Do Zabrza należały Gwozdek i Kuźnica.
  • W kolonii Małe Zabrze stało 25 domów zamieszkałych przez 491 mieszkańców, spośród których 34 było ewangelikami, 5 żydami, a 452 katolikami. Do Małego Zabrza przyporządkował Knie kopalnię „Królowa Luiza”, kopalnię „Amalia”, Główną Kluczową Sztolnię Dziedziczną, domy spedytora, mierniczego, kowala kopalnianego, 3 domy górników oraz dom operatora śluzy na Kanale Kłodnickim.

Miasto